10 Publicatie Max Havelaar

Op 17 mei 1860 verscheen het boek Max Havelaar of de Koffieveilingen der Nederlandsche Handelsmaatschappij, geschreven door Eduard Douwes Dekkers onder het pseudoniem Multatuli. Het boek verhaalt over de afschuwelijke situatie van Indonesiërs onder het Nederlandse koloniale bewind. Douwes Dekkers schreef vanuit zijn eigen ervaring als koloniale ambtenaar op Java. Gezien zijn positie binnen het koloniale systeem is het niet vreemd dat Max Havelaar niet zozeer leest als aanklacht tegen kolonialisme in het algemeen, maar vooral tegen de slechte omstandigheden op Java toentertijd, met corruptie en de uitbuiting van de gewone Javaan.

Max Havelaar is sinds de verschijning van het boek door uiteenlopende groepen ingezet voor hun eigen politieke doel. Vrij snel na publicatie gebeurde dit bijvoorbeeld door Nederlandse liberalen die niet tegen koloniale overheersing waren, maar vonden dat ‘de vrije markt’ een goed alternatief zou zijn voor het cultuurstelsel in Indonesië. In de twintigste eeuw werd het boek populair onder Indonesische nationalisten die het gebruikten in de onafhankelijkheidsstrijd.

Dat Max Havelaar überhaupt is uitgegeven, is te danken aan Douwes Dekkers’ standvastigheid. Er werd hem tijdens het schrijven een functie elders, in Suriname of op de Antillen, aangeboden in ruil voor het niet publiceren van zijn boek, maar dit weigerde hij. Naast vasthoudend was de schrijver vooruitstrevend: zo gebruikte hij verschillende personages en perspectieven in één roman en wordt hij vaak gezien als proto-feminist, die ageerde tegen de achterstelling van vrouwen. Daarnaast was hij atheïst en is hij voor zover bekend de eerste Nederlander die zich liet cremeren.

Bronnen:

• Ulbe Bosma, ‘Multatuli, the liberal colonialists and their attacks on patrimonial embedding of commodity production in Java’, in: Willem van Schendel (red.), Embedding Agricultural Commodities: Using historical evidence, 1840s-1940s ( Londen en New York 2017) 30-54.
• Myriam Everard en Ulla Jansz (red.), De minotaurus onzer zeden: Multatuli als heraut van het feminisme (Amsterdam 2010).
• http://www.multatuli-museum.nl/multatuli