23 Khoikhoi verzetsheld Jan Pearl

In de tweede helft van 1788 dook Jan Paerl, een Khoikhoi met een Europese vader, op in Zuid-Afrika en introduceerde zichzelf als de profeet ‘Onsen Liewen Heer’. Hij beweerde magische krachten te hebben die de dood konden trotseren en voorspelde dat de wereld op 25 oktober 1788 zou ophouden te bestaan. Voordat de 'nieuwe wereld' zou worden ingeluid, drong hij er bij potentiële volgelingen op aan hun vee te slachten en nieuwe hutten te bouwen, hun Europese kleren te verbranden, kolonisten te doden en de drostdy van de landdrost in Swellendam aan te vallen. Binnen enkele weken, voornamelijk via mond-tot-mondreclame en de inspanningen van ijverige discipelen, kwam de beweging in een stroomversnelling en zorgde voor een aanzienlijke aanhang, variërend van 100 tot 200 mensen en kinderen.

Op 23 oktober 1788 verzamelden Khoikhoi-aanhangers zich in de bergen met uitzicht op de drostdy. ‘s Nachts werden er vuren aangestoken en liedjes gezongen. Boeren waren "zeer bevreesd" en vroegen de landdrost van Swellendam, Constant van Nult Onkruijdt, om hulp. Onkruijdt deed er alles aan om de opstand neer te slaan. Enkele dagen voordat de daadwerkelijke Khoikhoi-aanval op de drostdy zou hebben plaatsgevonden, keurde hij een aanval op Khoikhoi-kraals goed. Tot zijn schrik ontdekte hij grote hoeveelheden nieuw vervaardigde wapens en nam hij deze in beslag. Onkruijdt merkte ook op dat hij "nog nooit zo veel vee had zien slachten", wat suggereert dat Khoikhoi-volgelingen bezig waren de opdrachten van Paerl uit te voeren. De aanval op onbeschermde Khoikhoi-kraals en de inbeslagname van wapens door de mannen van Onkruijdt, neutraliseerde het effectief de Khoikhoi-opstand. De beweging viel kort daarna uiteen en Paerl vluchtte in de richting van Stellenbosch, een koloniaal dorp gesticht in de jaren 1680. Bijna een jaar lang bleef Paerl op de vlucht en werd hij uiteindelijk tegen het einde van 1789 gearresteerd en opgesloten.

Bronnen:

• Russel Viljoen, Jan Paerl, a Khoikhoi in Cape Colonial Society, 1761-1851 (Leiden 2006).