118 Boek Alledaags racisme

Alledaags racisme (1984) van antropologe Philomena Essed geldt als mijlpaal in het Nederlandse antiracismedebat. Voor het eerst werd het zelfbeeld van Nederland als tolerant land kritisch bevraagd. Essed liet zien hoe racisme zich uit in alledaagse interacties, vaak onbewust, maar diepgeworteld in cultuur, instituties en het dagelijks leven.

Voor haar onderzoek interviewde Essed 55 Zwarte vrouwen: 27 Surinaamse vrouwen in Nederland en 28 Zwarte vrouwen in Californië. De Amerikaanse vrouwen herkenden en benoemden racisme sneller; Surinaamse vrouwen gaven eerder zichzelf de schuld. Deze verschillen illustreerden hoe cultuur invloed heeft op de beleving van racisme.

Essed muntte de term ‘alledaags racisme’: subtiele of openlijke vormen van uitsluiting en vooroordelen in het dagelijks leven. Of iemand opzettelijk discrimineert, vindt zij minder relevant dan de uitwerking. Witte Nederlanders profiteren volgens haar van structurele ongelijkheid, bewust of onbewust. Racisme bestrijd je niet met voorlichting, stelt ze, maar met zelfonderzoek.

Essed benoemt drie typisch Nederlandse houdingen die antiracisme belemmeren: ontkenning, verschuilen achter onschuld, en wrok over het verlies van privileges. Ook Witte feministen krijgen kritiek: ze herkennen seksisme, maar missen vaak inzicht in hun eigen rol in racisme.

Essed promoveerde in 1990 cum laude op Understanding Everyday Racism. Haar werk kreeg stevige kritiek, onder meer op methodologie en toon. Ze beschrijft deze periode als een poging haar monddood te maken. Sinds 2005 woont ze in de VS, waar ze hoogleraar is aan de Antioch University en publiceert over racisme, gender en leiderschap.

Bronnen:

• Philomena Essed, Alledaags racisme (Amsterdam 1984).
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Alledaags_racisme
• https://vangennep-boeken.nl/alledaags-racisme-philomena-essed-2
• https://www.socialevraagstukken.nl/recensie/philomena-essed-alledaags-racisme/